از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
پرش به ناوبری پرش به جستجو
شهرک
پارتیزانسکه در
اسلواکی. نمونه ای از یک شهرک صنعتی برنامه‌ریزی شده در اروپا به همراه یک کارخانه ساخت کفش است که در سال ۱۹۳۸ ساخته شده و تقریباً تمام بزرگسالان در آن مشغول به کار شده‌اند.
نمونه‌ای از تلاش‌های برنامه‌ریزی شهری در
کابل
برنامه‌ریزی شهری (به انگلیسی: Urban planning) یک فرایند فنی و سیاسی است که به مسائلی مانند توسعه و طراحی کاربری زمین و محیط ساخته شده، شامل هوا، آب و زیرساخت‌هایی که از داخل مناطق شهری عبور می‌کند، مانند حمل و نقل، ارتباطات و شبکه‌های توزیع می‌پردازد.[۱] برنامه‌ریزی شهری با چیدمان فیزیکی مناطق ساخته شده توسط انسان سر و کار دارد.[۲] اصلی‌ترین هدف برنامه‌ریزی شهری رفاه عمومی است[۱][۲] که شامل در نظر گرفتن بهره‌وری، آب و فاضلاب، محافظت و استفاده از محیط زیست[۱] و همچنین فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی می‌شود.[۳]
این رشته به صورت نزدیکی با رشته طراحی شهری (به انگلیسی: urban design) ارتباط دارد و برخی برنامه‌ریزهای شهری برای خیابان‌ها، پارک‌ها، ساختمان‌ها و دیگر مناطق شهری طرح ارائه می‌دهند.[۴]
با توجه به ابعاد گستردهٔ شهرها و سکونتگاه‌های انسانی، این حرفه ابعاد مختلفی دارد، از جمله مسائل زیبایی‌شناسی، اجتماعی، سلامت و موارد دیگر. این رشته از دانش‌های محیطی مثل جغرافیا، محیط زیست، هیدرولوژی و ژئومورفولوژی و سنجش از دور نیز بهره می‌برد و نتایج علمی ارائه می‌نماید. البته در حوزهٔ زیبایی شناختی و بصری نسبت به شهرسازی کاستی دارد.[۵]
برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای شامل شاخه‌های مختلفی همچون آمایش سرزمین، برنامه‌ریزی حمل و نقل، برنامه‌ریزی کاربری زمین، برنامه‌ریزی محیطی و موارد دیگر می‌شود.
برنامه‌ریزی شهری در دانشگاه‌های ایران در مقطع کارشناسی تنها تحت عنوان جغرافیای برنامه‌ریزی شهری[۶] و در مقطع کارشناسی ارشد در گرایش‌های آمایش شهری،[۷] برنامه‌ریزی مسکن،[۸] بهسازی و نوسازی[۹] و به تازگی محیط زیست شهری[۱۰] و در مقطع دکترا نیز در همین گرایش‌ها ارائه می‌شود.
تاریخچه
برنامه‌ریزی شهری، به دنبال مشکلات نشأت‌گرفته از انقلاب صنعتی مطرح شد؛[۱۲] هرچند پیشینهٔ برنامه‌ریزی برای شهر، به گذشته‌های بسیار دورتر و شکل‌گیری نخستین تمدن‌های بشری در بین‌النهرین، مصر و هند برمی‌گردد.
در ابتدا، حل مشکلات صنعتی‌شدن (همچون کمبود مسکن، بهداشت محیط و…) در مداخلات کالبدی دیده می‌شد. اما، از اواسط دههٔ ۱۹۶۰ میلادی و با بروز ناکارآمدی این‌گونه مداخلات، برنامه‌ریزی شهری، به سوی مسایل اقتصادی و اجتماعی روی آورد و مباحثی چون عدالت، دموکراسی و مشارکت مردم در فرایند برنامه‌ریزی شهری مطرح گشت.
در قرن بیستم به علت پیچیدگی مسائل شهری، یک سری نهضت‌های شهری شکل گرفتند که اولین آنها در شیکاگو و در سال ۱۸۹۱ تشکیل شد. در همین راستا، تشکل‌های دیگری در انگلستان (۱۹۰۹) و نیویورک (۱۹۱۷) به وجود آمد.
در سال ۱۹۲۱، اولین مدرسه شهرسازی توسط پتریک گدس و در ادینبورگ اسکاتلند تأسیس شد.
پتریک گدس و پس از آن لوئیز مامفورد از بنیان‌گذاران برنامه‌ریزی شهری به شیوه علمی (عقلانی) هستند.
منشأ پیدایش برنامه‌ریزی شهری، افت کیفیت‌های محیطی و به ویژه بهداشت در شهرهای عصر صنعت بوده‌است.[نیازمند منبع]
در حال حاضر بسیاری از بیانیه‌های سازمان ملل متحد و دستورالعمل انجمن‌ها و سازمان‌های غیردولتی دخیل در امور برنامه‌ریزی شهری با استفاده از تعریف واژهٔ «رشد هوشمند» به دنبال ارتقای محیط زندگی از طریق گسترش حرکت افراد پیاده هستند.[۱۳] کاهش آلودگی هوا، افزایش برج سازی، نزدیکی و در دسترس‌بودن خدمات شهری، عدم نیاز به توسعهٔ سطحی زیرساخت‌ها و خدمات شهری، عدم تخریب فضاهای سبز و کمربندهای سبز در اطراف شهرها، از مزایای حرکت به سوی رشد هوشمند و در نهایت دست‌یابی به شهر کامل است.[۱۴]
اهداف برنامه‌ریزی شهری
دوره آموزش برنامه‌ریزی شهری نه تنها به آموزش دانش فنی می‌پردازد بلکه به فراگیری علوم اجتماعی نیز تکیه دارد تا توسعه اقتصادی و منطقه‌ای به عنصری پایدار به نام توسعه انسانی، بدل شود. به عبارت دیگر این رشته به مطالعه عوامل مختلف که در آمایش سرزمین نقش دارند، می‌پردازد. این عوامل عبارت‌اند از:
جنبه‌های فنی
جنبه‌های فنی برنامه‌ریزی شهری شامل به‌کارگیری فرایندهای علمی و تکنیکی در برنامه‌ریزی برای کاربری زمین، طراحی شهری، منابع طبیعی، حمل و نقل و زیرساخت‌ها است.
برنامه‌ریزی شهری شامل تکنیک‌هایی همچون: پیش‌بینی رشد جمعیت، منطقه‌بندی، نقشه‌برداری جغرافیایی و آنالیز آن، تحلیل فضای پارک خودروها، بررسی تأمین آب، شناسایی الگوها و مسیرهای حمل و نقل، تشخیص میزان تقاضای تأمین غذا، تخصیص خدمات بهداشتی و اجتماعی و تحلیل تأثیر استفاده از زمین می‌باشد.
مسائل زیبایی شناختی
شهرها و محله‌ها با در نظر داشتن
زیبایی ساخته شده‌اند.
در کشورهای توسعه یافته، واکنش شدیدی در برابر شلوغی بیش از حد محیط بصری، مانند تابلوهای راهنمایی رانندگی، علامت‌ها و بیلبوردها وجود داشته‌است. بعضی از مسایل دیگری که بحث‌های شدیدی بین طراحان شهری ایجاد می‌کند عبارتند از رشد پیرامونی شهرها، تراکم مسکن و شهرک‌های جدید.
فارغ از هر موضوعی، هر برنامه‌ریزی شهری موفقی شخصیت شهر، هویت محل، احترام به میراث، عابران پیاده، ترافیک، تأسیسات و مخاطرات طبیعی را در نظر می‌گیرد.[۱۵]
امنیت و ایمنی
در گذشته در خاورمیانه، اروپا و باقی دنیای قدیم، محل‌های مسکونی و خانه‌ها بیشتر در ارتفاعات تپه‌ها و کوه‌ها (برای امنیت بیشتر در مقابل حمله) و نزدیک به منابع آب ساخته می‌شد. طراحان شهری باید خطرها و تهدیدهای موجود در اطراف و محیط را در نظر بگیرند. اگر مناطق خطرناکی شناخته شدند می‌توان از آنها به عنوان مناطق پارکینگ یا کمربند سبز استفاده کرد.
می‌توان تهدیدهایی مانند سیل، طوفان، کولاک و آتش‌سوزی را با مسیرها و جاده‌های تخلیه اضطراری شهر کاهش داد. بسیای از شهرها نیز طرح‌های ایمن‌سازی خاصی برای شهر آماده کرده‌اند، از قبیل ساخت خاکریز یا سیل گیر، دیوارهای نگهدارنده برای جلوگیری از رانش زمین و ریختن سنگ به جاده و پناه گاه و چادرهای اضطراری.
-
-
یک پشته تقویت شده برای افزایش ایمنی شهر در مقابل ضربه امواج و طوفان
-
-
-
شهر باستانی کارکاسون در فرانسه با دیوارهایی بلند و بر روی تپه برای جلوگیری از حمله دشمنان و افزایش ایمنی ساخته شده‌است.
-
ارگ بم در کرمان متعلق به سده پنجم قبل از میلاد بزرگترین سازه خشتی جهان می‌باشد که به صورت یک دژ با دیواره‌های بلند و در ارتفاع برای به حداکثر رساندن ایمنی ساکنان آن ساخته شده بود.
پوسیدگی شهری
پوسیدگی شهری زمانی اتفاق می‌افتد که یک شهر یا قسمتی از آن در حالت خرابی و بی‌توجهی قرار می‌گیرد. علائم نشان دهنده پوسیدگی شهری عواملی از قبیل مهاجرت جمعیت، تغییر در ساختار اقتصادی شهر، خانه‌های متروک، نرخ بیکاری بالا، خانواده‌های متلاشی شده، سلب امیاز حق رای سیاسی، آمار جرم بالا، و مناظر شهری متروک می‌باشد.
با شروع دهه ۱۹۹۰، بسیاری از مناطق مرکزی شهری در آمریکای شمالی روند معکوسی از زوال و پوسیدگی شهری را تجربه کردند که با افزایش ارزش املاک و مستغلات، توسعه هوشمندانه تر، تخریب مسکن‌های متروک و طیف گسترده‌تری از گزینه‌های انتخاب مسکن شناخته می‌شود.[۱۶] با این حال معکوس سازی روند پوسیدگی شهر (که اعیان سازی نامیده می‌شود) معمولاً باعث می‌شود که قیمت مسکن در مناطق مرکزی شهرها افزایش یابد و این امر باعث انتقال جمعیت فقیرتر به حاشیه شهرها می‌شود. این «حاشیه نشینی فقر» معمولاً پیامدهای مهمی در برنامه‌ریزی حمل و نقل، خانه‌های مقرون به صرفه و خدمات اجتماعی دارد.
-
-
مسکن عمومی Pruitt-Igoe در ایالت میسوری آمریکا. در دهه ۱۹۵۰ این پروژه احیای شهری شروع ولی با شکست مواجه شد و در دهه ۱۹۷۰ ویران گردید.
-
مناطقی که تراکم خیلی زیادی دارند نیاز به سیستم حمل و نقل راندمان بالا و ظرفیت بالا دارند. طراحان شهری باید این موارد را برای دراز مدت تحلیل کنند.
حمل و نقل
حمل و نقل در نواحی شهری دارای مشکلات خاصی است. تراکم یک محیط شهری ترافیک را افزایش می‌دهد که می‌تواند به شرکت‌ها و تجارت آنها آسیب برساند و همچنین آلودگی هوا را افزایش دهد مگر اینکه به درستی مدیریت شود. تأمین فضای پارکینگ برای وسایل نقلیه خصوصی نیازمند احداث پارکینگ‌های وسیع در مناطق با تراکم بالا است. این فضا اغلب برای توسعه دیگر ارزشمندتر است.
حومه شهری سازی (Suburbanization)
حومه شهری سازی (Suburbanization) انتقال جمعیت از مرکز شهر به حومه شهر می‌باشد، که به دلیل گسترش بی‌رویه شهرنشینی انجام می‌شود. Suburbanization عکس urbanization می‌باشد که در آن جمعیت از حومه شهرها به مرکز شهر منتقل می‌شود.[۱۷]
بسیاری از ساکنان کلانشهرها در مرکزشهر کار می‌کنند در حالیکه ترجیح می‌دهند در نقاط دورتری سکونت داشته باشند و توسط خودرو شخصی یا عمومی به محل کار خود رفت‌وآمد کنند.[۱۷]
مسائل زیست‌محیطی
حفاظت از محیط زیست برای بسیاری از سیستم‌های برنامه‌ریزی شهری در دنیا از اهمیت بسیار ویژه ای برخوردار است. یکی از اهداف اصلی برنامه‌ریزی زیست‌محیطی ساخت جوامع پایدار با هدف حفظ و حراست از زمین‌های توسعه نیافته‌است.[۱۸]
نه تنها باید اثرات مخرب مختص به توسعه کاهش یابد، بلکه باید تلاش شود تا اثرات کلی توسعه بر محیط زیست محلی و کره زمین نیز به حداقل رسانده شود. این کار معمولاً از طریق ارزیابی زیرساخت‌های پایدار شهری و خرد اقلیم انجام می‌شود.
منطقه بندی
هدف اصلی منطقه بندی، تفکیک و جداسازی کاربری‌هایی است که تصور می‌شود با یکدیگر ناسازگار هستند. در عمل، منطقه بندی برای حفظ «هویت» جامعه و جلوگیری از توسعه کاربری‌هایی انجام می‌شود که باعث تداخل با ساختمان‌ها و کسب و کارهای موجود می‌گردد.
روشنایی و صدا
اثر دره شهری یک اصطلاح محاوره ای و غیر علمی است که به فضای خیابانی قرارگرفته در میان ساختمان‌های بسیار مرتفع اطلاق می‌شود که فضایی شبیه به یک دره ایجاد می‌کند. این نوع شهرسازی ممکن است باعث سایه شدن خیابان و جلوگیری از تابش نور در اکثر ساعات روز گردد.
در برنامه‌ریزی شهری، صدا معمولاً به عنوان یک آلودگی محسوب می‌شود. یکی دیگر از جنبه‌های صدا در برنامه‌ریزی شهری در مطالعات و تحقیقات محیط صوتی توسعه داده شده‌است که در آن بر این جنبه بیشتر تمرکز می‌شود که زیبایی‌شناسی مربوط به صدا نیاز به توجه به مفاهیمی بیش از دسیبل و کاهش سر و صدا دارد.[۱۹]
آلودگی نوری در مناطق مسکونی شهری نیز به یکی از مشکلات تبدیل شده‌است. نورهای شدید امنیتی و نصب شده به صورت نامناسب برخی از ساختمان‌ها باعث آزار دید مردم می‌گردد. نصب صحیح این نورها می‌تواند به میزان زیادی این معضل را حل کند.
-
-
یک ساختمان اداری که با لامپ‌های بخار سدیم نورپردازی شده‌است و نور بسیار زیادی به داخل خانه‌های همسایه افتاده و باعث آزار آنها می‌گردد.
-
خیابان منهتن که ساختمان‌هایی با ارتفاعی خیلی بیشتر از عرض جاده در دو طرف آن ساخته شده‌اند و اثر دره شهری در آن مشهود است.
-
نورپردازی شکوفه‌های درختان گیلاس در ژاپن که باعث افزایش زیبایی شهر و جلب توریست‌های بسیاری می‌گردد.
تأسیسات آب و فاضلاب
خدمات آب و فاضلاب در طراحی شهرها از کلیدی‌ترین مسائل است. این خدمات شامل تأمین آب، تصفیه فاضلاب، و تأسیسات فاضلاب است. یکی از جنبه‌های برنامه‌ریزی شهری این است که در نظر داشته باشیم چگونه این خدمات را به صورت کارآمد و مقرون به صرفه به ساکنین شهری ارائه کنیم.[۱۵]
جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب در برنامه‌ریزی شهری همواره مورد توجه بوده‌است، اما از آنجایی که جمعیت شهرها با سرعت زیادی در حال افزایش است، حفاظت از آب به یک نگرانی تبدیل شده‌است. بسیاری از برنامه ریزان در حال حاضر در حال بررسی نحوه انجام مناسب تصفیه فاضلاب در محیط‌های شهری به صورت مؤثر و کارآمد هستند.[۱۵]
-
-
کارخانه آب شیرین کنی در اسپانیا برای تامین آب آشامیدنی.
جستارهای وابسته
پانویس
به زبان‌های دیگر
- "What is Urban Planning". School of Urban Planning, McGill University. Archived from the original on 8 January 2008.
- Taylor, Nigel (1998). Urban Planning Theory Since 1945. Los Angeles: Sage. pp. 3–4. ISBN 978-0-7619-6093-5.
- Midgley, James (1999). Social Development: The Developmental Perspective in Social Welfare. Sage. p. 50. ISBN 978-0-8039-7773-0.
- Van Assche, K. , Beunen, R. , Duineveld, M. , & de Jong, H. (2013). Co-evolutions of planning and design: Risks and benefits of design perspectives in planning systems. Planning Theory, 12(2), 177-198.
- Patsy Healey, Collaborative Planning, UBC Press, 1997: 3-6
- کارشناسی برنامه‌ریزی شهری| http://www.pnueb.com/courses/Curriculum/265/جغرافیا-و-برنامه-ریزی-شهری
- رشته برنامه‌ریزی شهری آمایش|http://human.srbiau.ac.ir/fa/page/3762/رشته-جغرافیا-وبرنامه-ریزی-شهری-آمایش-شهری بایگانی‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine
- برنامه‌ریزی مسکن|http://humsci.iaurasht.ac.ir/Files/دانشکده%20علوم%20انسانی/چارت%20دروس/g-maskan.pdf
- برنامه‌ریزی شهری نوسازی و بهسازی|http://literature.iauctb.ac.ir/Files/56/Content/بهسازی%20و%20نوسازی.pdf
- برنامه‌ریزی محیط زیست شهری|http://www.pnueb.com/courses/Curriculum/440/محیط-زیست-شهری
- Hass-Klau, Carmen. "Motorization and Footpath Planning During the Third Reich." The Pedestrian and the City. Routledge, 2014.
- فرانسوا شوای، شهرسازی از تخیلات تا واقعیات، ترجمهٔ محسن حبیبی، انتشارات دانشگاه تهران.
- انجمن شهرسازان آمریکا، ۲۰۱۰.
- سعادتیان، امید؛ ۲۰۱۱؛ کیفی‌سازی مسکن قشرها کم‌درآمد؛ بازار مسکن و آنالیزهای مربوطه.
- "Technical aspects of urban planning". Wikipedia. 2019-11-27.
- الگو:Cite crabgrass
- "Suburbanization". Wikipedia. 2019-11-14.
- Beathley, Timothy (1995). "Planning and Sustainability: The elements of a new paradigm". Journal of Planning Literature. Retrieved 26 September 2016.
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
